Yeşilay (Yeşilay Cemiyeti; Hilal-i Ahdar Cemiyeti)

Yeşilay (Yeşilay Cemiyeti; Hilal-i Ahdar Cemiyeti) İçki ve uyuşturucu ile mücadele amacıyla kurulan dernek. Yeşilay Cemiyeti'nin kuruluşu, 1. Dünya Savaşı'nın ve onu izleyen Milli Mücadele'nin sıkıntılı yıllarında, "düşmanların, topla tüfekle yenemeyeceğini anladığı Türk milletini, içki ve uyuşturucu maddelerde çökertmeyi hedeflediğini" düşünen bir grup Osmanlı-Türk aydınının fikriydi. Bu grupta aralarında Fahrettin Kerim Gökay ve Mazhar Osman Uzman'ın da bulunduğu çok sayıda hekim, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Hakkı Tarık Us, Ahmet Emin Yalman gibi fikir adamları, askerler, maliyeciler, hukukçular ve Bediüzzaman Said Nursi gibi din adamları vardı.

5 Mart 1920 günü, cuma namazından sonra Matbuat Cemiyeti'nde bir araya gelen grubun gayri resmi olarak kurduğu Hilal-i Ahdar'ın [hilal ay, ahdar yeşil demekti] ilk başkanı Dr. Hacı Emin Paşa oldu. Cemiyetin sembolü ise iki ucu sağa bakan yeşil bir hilaldi. Yeşil renk içkiyi ve uyuşturucuyu bıraktıktan sonra ulaşılacağı düşünülen "huzur ve mutluluğu" temsil ediyordu. Hilal-i Ahdar mensuplarının ilk eylemi, Men-i Müskirat Kanunu teklifinin meclisten geçmesini sağlamak oldu.

Hilal-i Ahdar adı önce Yeşil Hilal, sonra da Yeşilay'a çevrildi. Cemiyetin başına Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Başhekimi olan Mazhar Osman Bey geçti. Yeşilay, 1930'da Türkiye İçki Aleyhtarı Gençler Cemiyeti'ni kurdu ve İçki Düşmanı Gazete'yi yayımlamaya başladı. Her yıl mart ayının ilk haftası Yeşilay Haftası ilan edildi. Cemiyet ağırlıklı olarak bu haftada, ayrıca Yeşil Gün ve Üzüm Bayramı adı verilen piknik günlerinde, Yeşil Sahne adını verdiği tiyatrosunda ve Yeşil Yurt adlı gazetesinde "içki düşmanı ülküsünü" yayıyordu.

Yeşilay'ın en popüler olduğu dönem, 2. Dünya Savaşı'nın etkisiyle halkın içkiden uzaklaşması için uygun koşulların ortaya çıktığı 1946 yılıydı. Basının taktığı adla Yeşilaycılar, yoğun bir içki karşıtı kampanya yürütmüşlerdi. Ancak, aynı yılın aralık ayında, Recep Peker Hükümeti'nin pahalı rakı yüzünden artan mavi ispirto bağımlılığı gerekçesiyle rakıyı ucuzlatmaya niyet etmesi, Yeşilay'ı zor durumda bıraktı. Bu sırada cemiyetin başında Ruh ve Sinir Hastalıkları Uzmanı Ord. Prof. Dr. Fahrettin Kerim Gökay vardı. Ancak Gökay ve arkadaşlarının çabası işe yaramadı ve hükümet 1947 ocak ayında rakıyı ucuzlattı. 1949-1957 yılları arasında İstanbul Valiliği yapan Fahrettin Kerim Gökay, görev döneminde sokaklardan sarhoşları toplayarak içkiye karşı amansız mücadelesini devam ettirdi. Ancak cemiyet 1940'lardaki popülaritesine bir daha kavuşamadı.

AYŞE HÜR